Развитие кристаллохимии новых фумарольных минералов, открытых в 2014–2024 гг., и их синтетических аналогов
- Авторы: Сийдра О.И.1,2, Назарчук Е.В.1, Борисов А.С.3, Гинга В.А.4, Некрасова Д.О.1
- 
							Учреждения: 
							- Санкт-Петербургский государственный университет
- Кольский научный центр РАН
- Кильский университет
- Университет Лейпцига
 
- Выпуск: Том 70, № 2 (2025)
- Страницы: 189-224
- Раздел: ОБЗОРЫ
- URL: https://cardiosomatics.ru/0023-4761/article/view/682962
- DOI: https://doi.org/10.31857/S0023476125020022
- EDN: https://elibrary.ru/BZGKTD
- ID: 682962
Цитировать
Полный текст
 Открытый доступ
		                                Открытый доступ Доступ предоставлен
						Доступ предоставлен Доступ платный или только для подписчиков
		                                							Доступ платный или только для подписчиков
		                                					Аннотация
Приведены результаты исследования новых безводных минералов, открытых авторским коллективом на фумаролах вулкана Толбачик (Камчатка) в последнее десятилетие. Рассмотрены условия синтеза аналогов фумарольных минералов и особенности их кристаллохимии. Основное внимание уделено минералам, содержащим сульфатный или ванадатный анион, открытие которых дало начало большим семействам неорганических соединений и материалов с богатой и интересной кристаллохимией. Отдельный раздел посвящен прогрессу в области терморентгенографии эксгаляционных минералов. Описаны несколько необычных топотактических переходов кристалл-в-кристалл, впервые обнаруженных в монокристаллах вергасоваита и алеутита.
Полный текст
 
												
	                        Об авторах
О. И. Сийдра
Санкт-Петербургский государственный университет; Кольский научный центр РАН
							Автор, ответственный за переписку.
							Email: o.siidra@spbu.ru
				                					                																			                								
Институт наук о Земле
Россия, Санкт-Петербург; АпатитыЕ. В. Назарчук
Санкт-Петербургский государственный университет
														Email: o.siidra@spbu.ru
				                					                																			                								
Институт наук о Земле
Россия, Санкт-ПетербургА. С. Борисов
Кильский университет
														Email: o.siidra@spbu.ru
				                					                																			                								
Институт наук о Земле
Германия, КильВ. А. Гинга
Университет Лейпцига
														Email: o.siidra@spbu.ru
				                					                																			                								
Институт физики твердого тела
Германия, ЛейпцигД. О. Некрасова
Санкт-Петербургский государственный университет
														Email: o.siidra@spbu.ru
				                					                																			                								
Институт наук о Земле
Россия, Санкт-ПетербургСписок литературы
- Главатских С.Ф., Набоко С.И. Постэруптивный метасоматоз и рудообразование. М.: Наука, 1983. 185 с.
- Федотов С.А. Большое трещинное Толбачинское извержение. Камчатка 1975–1976. М.: Наука, 1984. 637 с.
- Belousov A., Belousova M., Edwards B. et al. // J. Volcanol. Geotherm. Res. 2015. V. 307. P. 22. https://doi.org/10.1016/j.jvolgeores.2015.06.013
- Вергасова Л.П., Филатов С.К. // Вулканология и сейсмология. 2012. № 5. С. 3.
- Вергасова Л.П., Филатов С.К. // Вулканология и сейсмология. 2016. № 2. С. 3.
- Кривовичев С.В., Филатов С.К., Семенова Т.Ф. // Успехи химии. 1998. Т. 67. С. 155.
- Пеков И.В., Агаханов А.А., Зубкова Н.В. и др. // Геология и геофизика. 2020. Т. 61. С. 826. https://doi.org/10.15372/GiG2019167
- Pekov I.V., Koshlyakova N.N., Zubkova N.V. et al. // Eur. J. Mineral. 2018. V. 30. P. 305. https://doi.org/10.1127/ejm/2018/0030-2718
- Iveson A.A., Humphreys M.C.S., Jenner F.E. et al. // J. Petrol. 2022. V. 63. P. egac087. https://doi.org/10.1093/petrology/egac087
- Borisov A.S., Siidra O.I., Vlasenko N.S. // Chemie der Erde – Geochem. 2024. V. 84. P. 126179. https://doi.org/10.1016/j.chemer.2024.126179
- Филатов С.К., Вергасова Л.П. // Мінералогічний журн. 1983. Т. 3. С. 84.
- Филатов С.K. Высокотемпературная кристаллохимия. Теория, методы и результаты исследований. Л.: Недра, 1990. 288 с.
- Домнина М.И., Филатов С.К., Зюзюкина И.И., Вергасова Л.П. // Изв. АН СССР. Неорган. материалы. 1986. Т. 22. С. 1992.
- Krivovichev S.V., Mentré O., Siidra O.I. et al. // Chem. Rev. 2013. V. 113. P. 6459. https://doi.org/10.1021/cr3004696
- Rousochatzakis I., Richter J., Zinke R., Tsirlin A.A. // Phys. Rev. B. 2015. V. 91. P. 024416. https://doi.org/10.1103/PhysRevB.91.024416
- Fujihala M., Koorikawa H., Mitsuda S. et al. // J. Phys. Soc. Jpn. 2015. V. 84. P. 073702. https://doi.org/10.7566/JPSJ.84.073702
- Inosov D.S. // Adv. Phys. 2018. V. 67. P. 149. https://doi.org/10.1080/00018732.2018.1571986
- Pomjakushin V., Podlesnyak A., Furrer A., Pomjakushina E. // Phys. Rev. B. 2024. V. 109. P. 144409. https://doi.org/10.1103/physrevb.109.144409
- Vasiliev A., Volkova O., Zvereva E., Markina M. // npj Quant. Mater. 2018. V. 3. P. 18. https://doi.org/10.1038/s41535-018-0090-7
- Singh S., Neveu A., Jayanthi K. et al. // Dalton Trans. 2022. V. 51. P. 11169. https://doi.org/10.1039/D2DT01830F
- Gao Y., Zhang H., Liu X.-H. et al. // Adv. Energy Mater. 2021. V. 11. P. 2101751. https://doi.org/10.1002/aenm.202101751
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Zaitsev A.N., Vlasenko N.S. // Mineral. Mag. 2020. V. 84. P. 283. https://doi.org/10.1180/mgm.2019.69
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Agakhanov A.A. et al. // Mineral. Petrol. 2018. V. 112. P. 123. https://doi.org/10.1007/s00710-017-0520-4
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Zaitsev A.N., Shilovskikh V.V. // Mineral. Mag. 2019. V. 84. P. 153. https://doi.org/10.1180/mgm.2019.68
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Lukina E.A. et al. // Mineral. Mag. 2018. V. 82. P. 1079. https://doi.org/10.1180/minmag.2017.081.084
- Borisov A.S., Charkin D.O., Zagidullin K.A. et al. // Acta Cryst. В. 2022. V. 78. P. 499. https://doi.org/10.1107/S2052520622003535
- Nazarchuk E.V., Siidra O.I., Agakhanov A.A. et al. // Mineral. Mag. 2018. V. 82. P. 1233. https://doi.org/10.1180/minmag.2017.081.089
- Nekrasova D.O., Siidra O.I., Zaitsev A.N. et al. // Phys. Chem. Mineral. 2021. V. 48. P. 6. https://doi.org/10.1007/s00269-020-01132-4
- Borisov A.S., Siidra O.I., Kovrugin V.M. et al. // J. Appl. Cryst. 2021. V. 54. P. 237. https://doi.org/10.1107/S1600576720015824
- Nekrasova D.O., Mentré O., Siidra O.I. et al. // Dalton Trans. 2022. V. 51. P. 7878. https://doi.org/10.1039/D1DT04202E
- Siidra O.I., Lukina E.A., Nazarchuk E.V. et al. // Mineral. Mag. 2018. V. 82. P. 257. https://doi.org/10.1180/minmag.2017.081.037
- Kovrugin V.M., Nekrasova D.O., Siidra O.I. et al. // Cryst. Growth Des. 2019. V. 19. P. 1233. https://doi.org/10.1021/acs.cgd.8b01658
- Siidra O.I., Charkin D.O., Kovrugin V.M., Borisov A.S. // Acta Cryst. В. 2021. V. 77. P. 1003. https://doi.org/10.1107/S2052520621010350
- Siidra O.I., Nekrasova D.O., Charkin D.O. et al. // Mineral. Mag. 2021. V. 85. P. 831. https://doi.org/10.1180/mgm.2021.73
- Siidra O., Nekrasova D., Blatova O. et al. // Acta Cryst. В. 2022. V. 78. P. 153. https://doi.org/10.1107/S2052520622000919
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Zaitsev A.N. et al. // Eur. J. Mineral. 2017. V. 29. P. 499. https://doi.org/10.1127/ejm/2017/0029-2619
- Nekrasova D.O., Tsirlin A.A., Colmont M. et al. // Phys. Rev. B. 2020. V. 102. P. 184405. https://doi.org/10.1103/PhysRevB.102.184405
- Nekrasova D.O., Tsirlin A.A., Colmont M. et al. // Inorg. Chem. 2021. V. 60. P. 18185. https://doi.org/10.1021/acs.inorgchem.1c02808
- Borisov A.S., Siidra O.I., Pimshin I.D. et al. // Struct. Chem. 2025. https://doi.org/10.1007/s11224-025-02450-5
- Nazarchuk E.V., Siidra O.I., Nekrasova D.O. et al. // Mineral. Mag. 2020. V. 84. P. 563. https://doi.org/10.1180/mgm.2020.33
- Борисов А.С., Сийдра О.И., Чаркин Д.О. и др. // Журн. структур. химии. 2024. Т. 65. С. 136344. https://doi.org/10.26902/JSC_id136344
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Agakhanov A.A., Polekhovsky Y.S. // Mineral. Mag. 2019. V. 83. P. 847. https://doi.org/10.1180/mgm.2019.42
- Ginga V.A., Siidra O.I., Tsirlin A.A., Setzer A. // In preparation.
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Zaitsev A.N. et al. // Mineral. Mag. 2019. V. 83. P. 749. https://doi.org/10.1180/mgm.2019.41
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Pautov L.A. et al. // CNMNC Newsletter 70. Eur. J. Mineral. 2022. V. 34. P. 591. https://doi.org/10.5194/ejm-34-591-2022
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Pautov L.A. et al. // CNMNC Newsletter 61. Eur. J. Mineral. 2021. V. 33. P. 299. https://doi.org/10.5194/ejm-33-299-2021
- Siidra O.I., Nazarchuk E.V., Pautov L.A. et al. // CNMNC Newsletter 64. Eur. J. Mineral. 2022. V. 34. P. 1. https://doi.org/10.5194/ejm-34-1-2022
- Vergasova L.P., Starova G.L., Krivovichev S.V. et al. // Can. Mineral. 1999. V. 37. P. 911.
- Ginga V.A., Siidra O.I., Tsirlin A.A., Setzer A. // Inorg. Chem. 2024. V. 63. P. 24573. https://doi.org/10.1021/acs.inorgchem.4c03694
- Bykova E.Y., Berlepsch P., Kartashov P.M. et al. // Schweiz. Mineral. Petrogr. Mitt. 1998. V. 78. P. 479.
- Nazarchuk E.V., Siidra O.I., Charkin D.O. et al. // Am. Mineral. 2024. V. 109. P. 471. https://doi.org/10.2138/am-2022-8753
- Pekov I.V., Zubkova N.V., Zelenski M.E. et al. // Mineral. Mag. 2013. V. 77. P. 107. https://doi.org/10.1180/minmag.2013.077.1.10
- Siidra O.I., Vladimirova V.A., Tsirlin A.A. et al. // Inorg. Chem. 2020. V. 59. P. 2136. https://doi.org/10.1021/acs.inorgchem.9b02565
- Giacovazzo C., Scandale E., Scordari F. // Z. Kristallogr. 1976. B. 144. S. 226. https://doi.org/10.1524/zkri.1976.144.16.226
- Вергасова Л.П., Филатов С.К., Серафимова Е.К., Старова Г.Л. // Докл. АН СССР. 1984. Т. 275. С. 714.
- Mereiter K. // Neues Jb. Miner. Monat. 1979. S. 182.
- Siidra O.I., Vergasova L.P., Krivovichev S.V. et al. // Mineral. Mag. 2014. V. 78. P. 1687. https://doi.org/10.1180/minmag.2014.078.7.12
- Dahmen T., Gruehn R. // Z. Kristallogr. 1993. V. 204. P. 57. https://doi.org/10.1524/zkri.1993.204.12.57
- Christidis P.C., Rentzeperis P.J. // Z. Kristallogr. 1976. V. 144. P. 341. https://doi.org/10.1524/zkri.1976.144.16.341
- Abbott R.N. // Am. Mineral. 1984. V. 69. P. 449.
- Slater P.R., Greaves C. // J. Mater. Chem. 1994. V. 4. P. 1469. https://doi.org/10.1039/JM9940401469
- Anantharamulu N., Koteswara Rao K., Rambabu G. et al. // J. Mater. Sci. 2011. V. 46. P. 2821. https://doi.org/10.1007/s10853-011-5302-5
- Wildner M., Giester G. // Mineral. Petrol. 1988. V. 39. P. 201. https://doi.org/10.1007/BF01163035
- Pekov I.V., Zubkova N.V., Agakhanov A.A. et al. // Eur. J. Mineral. 2017. V. 29. P. 323. https://doi.org/10.1127/ejm/2017/0029-2596
- Wildner M. // Z. Kristallogr. 1992. V. 202. P. 51. https://doi.org/10.1524/zkri.1992.202.1-2.51
- Burns P.C., Pluth J.J., Smith J.V. et al. // Am. Mineral. 2000. V. 85. P. 604. https://doi.org/10.2138/am-2000-0424
- Olmi F., Sabelli C., Trosti-Ferroni R. // Eur. J. Mineral. 1995. V. 7. P. 1331. https://doi.org/10.1127/ejm/7/6/1331
- Liebau F. Structural Chemistry of Silicates. Structure, Bonding and Classification. Berlin: Springer-Verlag, 1985. 347 p.
- Hawthorne F.C., Krivovichev S.V., Burns P.C. // Rev. Mineral. Geochem. 2000. V. 40. P. 1. https://doi.org/10.1515/9781501508660-003
- Вергасова Л.П., Старова Г.Л., Филатов С.К., Ананьев В.В. // Докл. АН СССР. 1998. Т. 359. С. 804.
- Kornyakov I.V., Vladimirova V.A., Siidra O.I., Krivovichev S.V. // Molecules. 2021. V. 26. P. 1833. https://doi.org/10.3390/molecules26071833
- Siidra O.I., Vergasova L.P., Kretser Y.L. et al. // Mineral. Mag. 2014. V. 78. P. 1699. https://doi.org/10.1180/minmag.2014.078.7.13
- Krivovichev S.V., Vergasova L.P., Britvin S.N. et al. // Can. Mineral. 2007. V. 45. P. 921. https://doi.org/10.2113/gscanmin.45.4.921
- Starova G.L., Krivovichev S.V., Fundamensky V.S., Filatov S.K. // Mineral. Mag. 1997. V. 61. P. 441. https://doi.org/10.1180/minmag.1997.061.406.09
- Biesner T., Roh S., Pustogow A. et al. // Phys. Rev. B. 2022. V. 105. P. L060410. https://doi.org/10.1103/PhysRevB.105.L060410
- Siidra O.I., Krivovichev S.V., Armbruster T. et al. // Can. Mineral. 2007. V. 45. P. 445. https://doi.org/10.2113/gscanmin.45.3.445
- Ginga V.A., Siidra O.I., Firsova V.A. et al. // Phys. Chem. Mineral. 2022. V. 49. P. 38. https://doi.org/10.1007/s00269-022-01213-6
- Кривовичев С.В., Филатов С.К., Вергасова Л.П. // Зап. Рос. минерал. о-ва. 2015. Т. 144. С. 101.
- Mills S.J., Kampf A.R., Raudsepp M., Christy A.G. // Mineral. Mag. 2009. V. 73. P. 837. https://doi.org/10.1180/minmag.2009.073.5.837
- Mills S.J., Nestola F., Kahlenberg V. et al. // Am. Mineral. 2013. V. 98. P. 1966. https://doi.org/10.2138/am.2013.4587
- Burns P.C., Hawthorne F.C. // Can. Mineral. 1996. V. 34. P. 1089.
- Гинга В.А. “Кристаллохимия и свойства природных и синтетических ванадатов меди” Дис. ... канд. геол.-мин. наук. СПб.: СПбГУ, 2022.
- Shannon R.D., Calvo C. // J. Solid State Chem. 1973. V. 6. P. 538. https://doi.org/10.1016/S0022-4596(73)80012-X
- Hawthorne F.C., Oberti R. // Rev. Mineral. Geochem. 2007. V. 67. P. 1. https://doi.org/10.1515/9781501508523-002
- Winiarski M.J., Tran T.T., Chamorro J.R., McQueen T.M. // Inorg. Chem. 2019. V. 58. P. 4328. https://doi.org/10.1021/acs.inorgchem.8b03464
- Liu C., Chang T., Wang S. et al. // Chem. Mater. 2024. V. 36. P. 9516. https://doi.org/10.1021/acs.chemmater.4c01342
- Lacroix C., Mendels P., Mila F. Introduction to Frustrated Magnetism: Materials, Experiments, Theory. Berlin: Springer, 2011. 682 p.
- Effenberger H. // Monatsh. Chem. 1985. V. 116. P. 927. https://doi.org/10.1007/BF00809186
- Pring A., Gatehouse B.M., Birch W.D. // Am. Mineral. 1990. V. 75. P. 1421.
- Krivovichev S.V., Filatov S.K., Vergasova L.P. // Mineral. Petrol. 2013. V. 107. P. 235. https://doi.org/10.1007/s00710-012-0238-2
- Pekov I.V., Britvin S.N., Krivovichev S.V. et al. // Am. Mineral. 2021. V. 106. P. 633. https://doi.org/10.2138/am-2020-7611
- Nazarchuk E.V., Siidra O.I., Filatov S.K. et al. // Phys. Chem. Mineral. 2023. V. 50. P. 11. https://doi.org/10.1007/s00269-023-01236-7
- Siidra O.I., Borisov A.S., Lukina E.A. et al. // Phys. Chem. Mineral. 2019. V. 46. P. 403. https://doi.org/10.1007/s00269-018-1011-9
- Hughes J.M., Hadidiacos C.G. // Am. Mineral. 1985. V. 70. P. 193.
- Scordari F., Stasi F. // Neues Jb. Miner. Abh. 1990. V. 161. P. 241.
- Вергасова Л.П., Филатов С.К., Серафимова Е.К., Вараксина Т.В. // Зап. Всесоюз. Минерал. о-ва. 1988. Т. 117. С. 459.
- Hawthorne F.C., Ferguson R.B. // Acta Cryst. B. 1975. V. 31. P. 1753. https://doi.org/10.1107/S0567740875006048
- Zelenski M.E., Zubkova N.V., Pekov I.V. et al. // Eur. J. Mineral. 2012. V. 24. P. 749. https://doi.org/10.1127/0935-1221/2012/0024-2221
- Birnie R.W., Hughes J.M. // Am. Mineral. 1979. V. 64. P. 941.
- Филатов С.К. // Зап. Всесоюз. Минерал. о-ва. 1982. Т. 116. С. 417.
- Филатов С.К. // Докл. АH СССР. 1985. Т. 280. С. 369.
- Aksenov S., Antonov A., Deyneko D. et al. // Acta Cryst. B. 2022. V. 78. P. 61. https://doi.org/10.1107/S2052520621009136
Дополнительные файлы
 
				
			Примечание
К 100-летию кафедры кристаллографии Санкт-Петербургского государственного университета
 
						 
						 
						 
					 
						 
									

 
  
  
  Отправить статью по E-mail
			Отправить статью по E-mail 

































